Zihinsel Dünyamızın Giriş Kapıları: Şemalar
Şema terapi, bilişsel davranışçı terapilerde üçüncü kuşak bir psikoterapi ekolüdür. Şema terapide ki şema kavramı insan zihninin temel örüntülerini dış dünyayı anlamlandırmaya yardımcı olacak zihinsel kalıpları ifade eder. Bu düşünce kalıpları ilk çocukluktan ergenlik yıllara kadar gelişim gösterir. İlk çocukluk yaşantılarından itibaren içinde doğduğu aile sisteme uyum sağlamak ve hayatta kalmak için oluşan şemalar ilerleyen yaşlarda uyum bozucu etkilerinden dolayı kişileri tekrarlayan benzer döngü ve yaşantıların içinde hapsedebiliyor. Zamanında işlevsel olup hayatta tutan, uyum sağlamaya katkı sağlayan şemalar bir süre sonra temel psikolojik ihtiyaçların karşılanamamasından kaynaklı eksiklerden işlevsiz hale gelerek benzer acıların tekrar yaşanmasına yol açabilmektir. Şema terapi de tekrarlayan bu döngüleri travmaları acıları ve benzer yaşantıların ve kısır döngüleri fark ettirerek kişinin içindeki yaralı çocuğu iyileştirmeyi amaçlayan bir terapi ekolüdür. İnsan, mevcut zihinsel filtrelerinden kaynaklı hayatını doğru okuma ve anlamlandırma noktasında kendi şemalarının manipülasyonuna maruz kalabilmektedir. Bu manipülasyonlar çocukken yaşanılan acıların tekrar yaşanacağı kişilere, ilişkilere doğru kişi de yüksek bir çekim oluşturarak acı ve yaşantı döngüsüne kişiyi tekrar sokabilmektedir. İlk çocukluk yıllarından itibaren karşılanmamış temel psikolojik ihtiyaçlar kişi de bu ihtiyaçlara karşı adeta bir körlük oluşturarak ilerleyen yıllarda da benzer ihtiyaçların karşılanmasını engellemektedir. İhtiyaçlar hiyerarşisin de karşılanmamış ihtiyaçlar insanın zihninin köklerine adeta çivilenerek bir ömür boyu kişinin bu ihtiyaçlarının karşılanmamasına neden olmaktadır. Çocukken oluşan bu zihinsel dünyadaki filtreler aynı zaman da kişiye zihinsel bir konfor alanı da sağladığı için şemanın dışında bir hayat kişileri zorlayabilir. Bu konfor alanı kişilerin ruhsal dünyasına dizilmiş kilometre taşları gibidir. Bu yol kişiler tarafından o kadar çok kullanılmıştır ki bunun dışında bir yol bunun dışında bir yaşantı ilişki düşünce yapısı yok gibidir. Şemalar zihinsel dünya da büyük bir alanı doldurduğu için kişiye konfor alanı sağlamakla birlikte bilindik tanıdık yaşantılar yaşatır. Büyük alanı doldurması kişilerin uyum bozan şemaların vazgeçişlerini zorlaştırmaktadır. Şemanın dışında bir hayatın bilinmesi zarar vermesine rağmen şemalar kolay teslim olmayan savaşçılar gibi kişinin şemaları kırması çaba ve zaman gerektirecektir. Bildiği ve yıllardır üzerine inşa ettiği şemalar kişiye müthiş bir konfor alanı vermesinin yanında hayatı sadece bu zihinsel filtre ve bunların ürettiği düşünce kalıplarından ibaret gösterebilir. Kişiler için bu nokta da bildiğim cehennem bilmediğim cennetten iyidir gibi bilinçdışı bir düşünce sistemiyle şemalara teslim olabilmektedir. Bu düşünce sistemi karşılanmamış psikolojik ihtiyaçların yarım kalmış yaşantılarının hangi yaşta olursa olsun karşılanmayacağı anlamına gelebilmektedir. Örneğin bir çocuk doğduğu bir evde bakım verenleri tarafından sevilmemişse ilerleyen yaşantılarında onu annesi babası gibi sevmeyecek insanlara doğru bir çekim hissedecektir. Bu nokta da bilinçdışında zihin bu ihtiyaçların karşılanması için belki kişiyi geçmişteki benzer ortamların içine çekerek bu ihtiyaçlarını ve yarım kalmış yaşantıları tamamlamak istese de günün sonunda sevilmeyen değer görmeyen partner ile benzer ilişkiyi sürdürecektir. Dış dünya da hayatına aldığı insanlar onun ebeveynlerin farklı olmaksınız ilk çocukluk yıllarındaki ilişkinin bir benzerini ebeveynlerin farklı birer kopyalarıyla devam edebilmektedir. Şemaların bu nokta da kişi de adeta bir körlük oluşturmasının neticesinde kişilerin gözü gene sevgi haznesi boş, sevgisiz insanları görecektir. İşlevsiz uyum bozan şemaların kişideki en olumsuz etkilerinde birisi de sağlıklı psikolojik ihtiyaçlarını karşılayacak insanların bir türlü onun radarına girmemesi olacaktır. Bu da kişiye ilk çocuklukta bir temel atmak ondan sonraki tüm yaşantılarını onun üzerine kurmak anlamına gelecektir. Binanın temelleri sağlam olmadığı için bireyi kendi sisteminde eriterek sağlıklı bir sisteme geçmesinin önünü tıkayacaktır. Şemalar kişiyi olumsuz yaşam deneyimlerinin içine sokmalarına rağmen varlıklarını devam ettirmek ve yaşamak için direnç gösterirler. Burada adeta bilinçdışı bir refleksle bu şemalar sayesinde hayatta kaldın acı da olsa bu günlere geldin bu şema giderse senin yaşam damarın kesilir korkusuyla şemalar kolay teslim olmayacaktır. Şema terapi bu tekrarlayan yaşantı döngüsünde kişilere şemalarını ve bu döngüleri fark ettirmek ve travmayı işlemleyerek kişinin sağlıklı bir sisteme geçmesini amaçlar. Hangi şemasının hangi karşılanmayan psikolojik ihtiyaçlarından kaynaklı olduğunu göstererek kişilere bir iç görü sağlar. Kurmuş olduğu ilişkilerde ki benzeyen örüntülere ışık tutarak kişilerin içlerindeki yaralı çocuğun yaralarını sarmaya çalışarak kişilerin daha yaşam kalitesini arttırmayı hedefleyen bir psikoterapi yaklaşımıdır.
Psk. Dn. Muhammed Özkan
